ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប និងសំពះព្រះខែ អកអំបុក គឺជាពិធីបុណ្យជាតិដ៏ឱឡារឹកមួយ ប្រពឹ្រត្តឡើងនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ នាទីលានមុខព្រះបរមរាជវាំងរយៈពេល៣ថ្ងៃជាប់ៗគ្នា ដែលទាក់ទាញអ្នកទស្សនារាប់លាននាក់មកពីទូទាំងប្រទេស។ ពិធីបុណ្យអុំទូក និងបណ្តែតប្រទីបប្រារព្ធឡើងនៅទន្លេសាបមុខព្រះបរមរាជវាំង ក្រោមអធិបតីភាពព្រះមហាក្សត្រ និងមន្រ្តីរាជការ អ្នកមុខអ្នកការជាន់ខ្ពស់ចូលរួមក្នុងពិធី។ នៅឆ្នាំ២០២៣កន្លងទៅនេះ ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប និងសំពះព្រះខែ អកអំបុក ប្រារព្ធឡើងរយៈពេល ៣ ថ្ងៃ នៅថ្ងៃពេញបូណ៌មី គឺចាប់ពីថ្ងៃទី២៦, ២៧ និង ២៨ នាខែវិចិ្ឆកា។ តាម​គណៈកម្មការរៀបចំពិធី​បុណ្យ​ជាតិ​និងអន្តរជាតិ ​បានកត់ត្រាប្រវត្តិ​បុណ្យ​អុំទូក​​ខ្មែរ​មាន​ដើម​កំណើត​ដូច​ខាង​ក្រោម។

ប្រវត្តិពិធីបុណ្យអុំទូក

ព្រឹត្តិការណ៍ប្រណាំងទូកង​ ខ្មែរ មានតាំងពីសម័យអង្គរ។ ពិធីបុណ្យប្រពៃណីនេះត្រូវបានប្រារព្ធឡើងក្នុងសម័យអង្គរ ជាពិសេសក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលបានសាងសង់ក្រុងអង្គរធំ នៅចុងសតវត្សទី ១២ ដើម្បីរំលឹកពីការហ្វឹកហាត់កងទ័ព្ធជើងទឹក ក្នុងគោលបំណងការពារពីការឈ្លានពានទឹកដីពីនគរចម្ប៉ា។ ទិដ្ឋភាពនៃការប្រណាំងទូកង ត្រូវបានឆ្លាក់និងសេសសល់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័ន និងប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ។ ក្រោយមក យោងតាមកំណត់ត្រានាសម័យលង្វែក ក្នុងសតវត្សទី១៦ ព្រះបាទអង្គចន្ទទី១ បានរៀបចំឱ្យមានការហ្វឹកហាត់ទ័ពជើងទឹកខ្មែរជារៀងរាល់ឆ្នាំដោយចែកចេញជាក្រុមទូក ៣ ប្រភេទ។ ដោយសំអាងលើព្រឹត្តការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តបែបនេះ ពិធីបុណ្យអុំទូក ត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរធ្វើឡើងពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយតរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។

ដើមកំណើតនៃពិធីបណ្តែតប្រទីប

នៅកម្ពុជា មានភ្លៀងធ្លាក់ច្រើនក្នុងរដូវវស្សា ហើយទឹកភ្លៀងត្រូវបានហូរកាត់តាមដងទន្លេនានាៗចូលបឹងទន្លេសាប។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទឹកភ្លៀងនារដូវវស្សាបាននាំយកដីល្បប់មានជីជាតិ មកផ្តុំគ្នានៅតាមតំបន់វាលទំនាប ជាពិសេស តំបន់ទំនាបជុំវិញបឹងទន្លេសាប។ ជាទូទៅ កសិករខ្មែរប្រកបរបរដាំដុះស្រែចំការនៅតាមតំបន់ទំនាបដីសំបូរជីជាតិ។ ដើម្បីជាការដឹងគុណដល់បរិស្ថានធម្មជាតិ ដែលផ្តល់នូវប្រភពទឹកដ៏សម្បូរហូហារ និងដីដ៏មានជីជាតិសម្រាប់ប្រកបរបរកសិកម្ម និងដើម្បីអបអរនូវការប្រមូលភោគផលកសិកម្មនានាដ៏សម្បូរបែបនេះ ប្រជាកសិករខ្មែរតែងតែប្រារព្ធពិធីបណ្តែតប្រទីបឡើង ជារៀងរាល់ឆ្នាំនាចុងរដូវវស្សា។

ដើមកំណើតនៃពិធីសំពះព្រះខែ និងអកអំបុក

ដើម​កំណើត​នៃ​ពិធីសំពះព្រះខែ ​និងអកអំបុក ​កើត​ចេញ​ពី​រឿងព្រេងខ្មែរ ​«ព្រះពោធិសត្វ​យោងជាតិ​ជា​សត្វទន្សាយ»។ រឿងព្រេងនេះត្រូវបានតំណាលដូចតទៅ។ «នាថ្ងៃពេញបូណ៌មីមួយ មានសត្វទន្សាយមួយក្បាល បន់ស្រន់ដើម្បីឱ្យខ្លួនក្លាយជាព្រះពុទ្ធ។ ឮសេចក្តីប្រាថ្នាដូច្នោះ ព្រះឥន្ទ្រក៏បានប្រែខ្លួនជាតាឥសីជរាម្នាក់ មកសុំចំណីពីសត្វទន្សាយ ដើម្បីល្បងសត្វទន្សាយនោះ។ ដោយឃើញឥសីជរាមានសភាពឃ្លានបែបនោះ សត្វទន្សាយបានប្រាប់ទៅឥសីចំណាស់នោះឱ្យបង្កាត់ភ្លើងឡើងដើម្បីទទួលចំណី ដែលខ្លួននឹងប្រគល់ជូន។ ឥសីរូបនោះក៏បានដុតភ្នួកភ្លើងឡើងតាមសំណើររបស់សត្វទន្សាយ។ បន្ទាប់ឃើញភ្នួកភ្លើងឆេះឡើងសន្ធោសន្ធៅបែបនោះ សត្វទន្សាយក៏បានលោតចូលទៅក្នុងភ្នួកភ្លើងភ្លាម ដើម្បីបូជារូបខ្លួនជាចំណីសម្រាប់ឥសីចំណាស់នោះ។ តែទោះជាយ៉ាងនោះក្តី រាងកាយរបស់សត្វទន្សាយមិនបានឆេះនៅក្នុងភ្នួកភ្លើងដ៏សន្ទោសន្ទៅនោះទាល់តែសោះ។ ឃើញដូចនេះ ព្រះឥន្ទ្រក៏បានត្រកងសត្វទន្សាយនោះ (ព្រះពោធិសត្វ) នៅក្នុងដៃ ហើយហោះឡើងទៅកាន់ទីកណ្តាលនៃព្រះច័ន្ទ។ ដោយមើលឃើញពីការលះបង់របស់សត្វទន្សាយបែបនោះ ព្រះឥន្រ្ទបានសំណូមពរឱ្យមានរូបសត្វទន្សាយស្ថិតនៅជាប់លើផ្ទៃព្រះច័ន្ទ។»

យោងលើរឿងព្រេងខ្មែរបែបនេះ ទើបគេមើលឃើញរូប​សត្វទន្សាយជាប់​​នៅ​កណ្តាល​ព្រះ​ច័ន្ទនៅថ្ងៃពេញបរមី​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ។

ដោយប្រជាជនខ្មែរមានជំនឿលើរឿងព្រេងនេះ នៅរាត្រីថ្ងៃពេញបូណ៌រមី នាខែវិចិ្ឆកា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ពួកគាត់តែងតែធ្វើអំបុក ពីអង្ករស្រូវថ្មី ដើម្បីឧទ្ទិសជូនព្រះពោធិសត្វដែលបានយោងជាតិជាសត្វទន្សាយ ដោយសែនព្រេនអំបុកជាមួយផ្លែឈើដែលសត្វទន្សាយចូលចិត្តមានដូចជាផ្លែចេក និងដូងជាដើម។